Porsa u sigurue pranimi i kushteve të tyne, udhëheqësit e kryengritjes shqiptare e lanë punën kryekëput në duert e qeveris turke për të krijue nji Shqipni të vetqeverisun, në suazën e Perandoris Otomane. Ata nuk mbajtën në kambë nji fuqi të armatosun për me i ba ballë rrezikut të nji sulmi nga ana e fqinjve të Balkanit. Ky rrezik ishte dukë në mënyrë të pagabueshme qysh në fillim të vitit 1912. Nga ana tjetër, ushtërija turke ishte dizintegrue si fuqi e disiplinueme nga shkaku i kryengritjes shqiptare dhe nuk do të mund të mbronte Shqipnin në rast të nji lufte. Tue lidhë fatin e Shqipnis me atë të
Perandoris Otomane deri në pikën e fundit, udhëheqësit e lëvizjes kombëtare prunë pikërisht at rrezik qi kishin dashtë me i shpëtue: ushtërit e shteteve të Balkanit zaptuen tokat shqiptare, tue sulmue nga veriu, nga lindja dhe nga jugu, ndërsa Shqiptarët nuk kishin asnji fuqi të organizueme për me u mbrojtë me sukses.
Lufta Balkanike
Emerimi i nji valiu (guvernatori) prej origjine shqiptare në Janinë nga ana e qeveris së Stambollit shkaktoi nji stuhi zemrimi në shtypin grek. Argumenti ma tipik dhe plot kërcënime gati të hapët ishte ky: në rast se Shqiptarët do të mundohen me shtie në dorë toka qi i përkasin Greqise, nji frymë solidarësije do të krijohet në mes të Shteteve balkanike, interesat e të cilve janë vue në rrezik nga sjelljet e Shqiptarve. Kjo fushatë e shtypit grek ishte e para re e zezë qi errësoi triumfin e kryengritjes shqiptare. Kërcënimi se shtetet e Balkanit do të vepronin së bashku për të pengue formimin e nji shteti shqiptar të pamvarun me të katër vilajetet nuk ishte vetëm nji fjali propagandë. Qysh në fillim të vitit 1912
shtetet e Balkanit kishin fillue bisedime të mëshefta për të lidhë nji aleancë politike dhe ushtarake kundër Perandoris Otomane. Politika e "otomanizimit" e qeveris "Xhonturke" shërbeu si nxitja ma e fortë për të bindë Grekë, Sërbë e Bullgarë me harrue grindjet në mes të tyne dhe me bashkue fuqit për me i dhanë grushtin e vdekjes "Njeriut të sëmundë të Europës" me qëllim qi me nda tokat e Turkis në Balkan. Për të justifikue lakmit e tyne, ata kishin sajue plot argumenta etnike, historike, kulturore dhe strategjike. Disa krahina, si Maqedonija, kishin ma shum se nji kandidat. Negociatat e gjata dhe të
ngatërrueme qi u shvilluen mrapa skenës, në muajt e parë të vitit 1912, kishin pikërisht për qëllim me i nda tokat turke në Europë në mënyrë qi secili shtet i Balkanit të kenaqej me hisen e vet për të marrë pjesë në luftën qi po pregatitej. Hapi i parë për të çelë kto negociata ishte ba tepër i vështirë mbasi marrëdhaniet në mes të qeverive balkanike kishin qene acarue deri ne kulm dhe çdo iniciativë diplomatike ishte ba e pamundun. Nga ana tjetër,
aleanca balkanike duhej të bahej pa ndihmën e fuqive të mëdha, të cilat ishin kundër çdo orvatje me i ba luftë regjimit të "Xhonturqve".Për të thye akullin në mes të Sërbis dhe Bullgaris shërbeu si ndërmjetës gazetari anglez I. D. Bourchier, korrespondent i fletores Times në Balkan. Me iniciativën e
tij, kryeministrat e të dy qeverive patën disa takime mrapa dyerve të mbylluna dhe u nenshkrue nji aleancë difensive serbo-bullgare me 13 mars 1912. Aleanca u justifikue në syt e botës tue shpallë se të dy shtetet do t'i vinin në ndihmë njani-tjetrit në rast se Turkija sulmohej nga nji fuqi e madhe. Po të paraqitej rasti për ndarje tokash, Sërbija do të merrte të gjitha viset në veri dhe perëndim të Vargmalit Sharr, kurse pjesa e Bullgaris do të përbahej nga
tokat në lindje të Maleve Rodop dhe të lumit Struma. Kusuri i Maqedonis do të përbante nji krahinë autonome. Në rast se nji zgjidhje e tillë bahej e pamundun, atëhere Maqedonija duhej të ndahej në tri pjesë; kufijt e Bullgaris të shtriheshin deri
në brigjet perëndimore të liqenit të Ohrit, Serbija të merrte edhe nji copë të Shqipnis deri në qytetin Strugë. Carit të Rusis i lihej
barra me caktue fatin e tokave rreth Shkupit dhe Dibrës.
Dy muej mbas aleances serbo-bullgare u nënshkrue nji marreveshtje e njillojtë në mes të Bullgaris dhe Greqis. 1 vetmi ndryshim asht se, në ket traktat të fundit, nuk bahej fjalë për ndarje mirazi, domethanë se kush do të përvetësonte krahina, mbasi të shëmbej Perandorija Otomane.
Përcipe, aleanca balkanike u paraqitë si nji masa difensive, domethanë se caktonte mënyrën e veprimit në rast të nji lufte shkaktue nga të tjerët. Kurse bisedimet e mësheftë në mes të shtatmadhnorivë të shteteve firmuese treguen se qëllimi i vërtetë ishte nji luftë agresive kundër Turkis. U hartuen plane për nji ofensivë të koordinueme të ushtërive sërbe, bullgare dhe greke; u caktue numri i divizioneve qi seicili shtet do të vinte në veprim për të realizue qëllimet e aleancës.Lufta e Balkanit u shpejtue nga triumfi i kryengritjes shqiptare. Sikur e thekson historiani anglez I. Marriott: "Greqija dhe Sërbija u alarmuen nga suksesi i Shqiptarve, të cilët kërkojshim tash haptazi vilajetet e Manastirit dhe të Shkupit. Me 8 tetor 1912, Kral Nikolla i Malit të Zi muer inciativën me fillue luftën kundër Turkis. Pjestarët e tjerë të aleancës balkanike i dërguen nji ultimatum qeveris turke tue kërkue zbatimin e reformave në
Maqedoni. Qeverija e Stambollit u përgjegj tue u shpallë luftë shteteve të Balkanit. Mbrenda pak ditve u duk se ushtërija turke nuk ishte ma arma e
dikurshme. Entuziasmi që kishte ngjallë kryengritja e "Xhonturqve" ishte kthye në dishpërim dhe urrejtje kundër regjimit të ri. Kryengritja shqiptare e kishte shpejtue kët proces demoralizimi në mes të rekrutve të rij. Vetëm njësit e përbame nga ushtarë profesional luftuen me zotësin dhe trimnin e zakonshme, por qindresa e tyne, sado heroike, nuk mjaftoi par të ndalue hovin e ushtërive të aleancës balkanike. Europa u habit dhe u trondit nga disfatat qi pësoi regjimi i "Xhonturqve", i cili kishte ngjallë shum shpresa për të rimëkambë Perandorin Otomane.Pak dit mbasi u shpall lufta, ushtërija
serbe fitoi betejën e Kumanovës dhe marshoi kundër Shqipnis. Në nji proklamatë drejtue trupave, mbreti Pjetër i Sërbis shpalli se qëllimi i qeveris së tij ishte me i prue "liri, barazi dhe vllaznim" Serbve dhe Shqiptarve pa dallim feje, qi vuejshin nden zgjedhën otomane. Pak kohë ma parë aggjentët e organizatës terroriste serbe "Dora e Zeze" kishin hye ne kontakt me Isa Buletinin dhe i kishin propozue bashkëpunim, tue i dhanë premtimin solemn se të drejtat kombëtare të Shqiptarve do të respektoheshin me shum kujdes. Natyrisht ky premtim nuk ishte i sinqertë mbasi nji mot ma parë kryeministri sërb Milovanoviç i kishte deklarue ministrit të jashtëm austriak Kontit Achrenthal, se Shqiptarët nuk ishin të zotët me qeveris vetvehten dhe prandaj
duhej të pësonin fatin e Myslimanve të Algjeris. Me fjalë të tjera, në rast të ikuidimit të Perandoris Otomane në Europë, tokat shqiptare duhej të ndaheshin në mes të Serbis dhe Greqis.Mbasi mungonte nji fuqi e organizueme për të mbrojtë tokat shqiptare në veri, në lindje dhe në jugë, Isa Buletini bani detyrën patriotike me ata pak njerës qi i shkojshin mrapa.
Shpallja e Pamvarësis
Mbas përfundimit me sukses të negociatave për krijimin e nji Shqipnije të vetqeverisun në suazën e Perandoris Otomane, Ismail Qemali u nis nga Vlona
për në Stamboll me qëllim qi me nxitë qeverin turke të zbatonte përpiknisht kushtet e marrëveshtjes. Gjatë udhëtimit ai u takue në Porto-Rose, afër Triestit, me të birin e Kral Nikollës, Princin Mirko. Pazarllëku ishte qi Mali i Zi të përkrahte Ismail Qemalin me u ba sundimtari i Shqipnis së jugut, tue i lanë dorë të lirë në Shqipnin e veriut. Babaj i Kombit, fare me të drejtë, e refuzoi kët ofertë poshtnuese dhe shpalli se, në luften në mes të Turkis
dhe Shteteve të Balkanit, Shqiptarët do të qindrojshin neutral. Nji politikë e tillë mund të ishte deri diku e arësyeshme, sikur të dy palët luftuese ta respektojshin kët neutralitet, gja qi nuk mund të pritej, mbasi lufta bahej pikërisht për tokat qi do të përbanin Shqipnin autonome në suazën e Perandoris Otomane. Gati në minutën e fundit udhëheqësit e nacionalizmit shqiptar e kuptuen se po të mos vepronin menjiherë dhe në mënyrë drastike, Shqipnija do të mbaronte, ndoshta përgjithmonë.Porsa mërrijti në Stamboll, Ismail Qemali e pa situatën e pashpresë dhe refuzoi të merrte pjesë në kabinetin e Qamil Pashës. Ai vendosi me u kthye në Vlonë dhe me shpallë pamvarësin, tue u çkëputë njiherë e mirë nga Perandorija Otomane. Tue pasë kët qëllim përpara sysh, Ismail Qemali u telegrafoi klubeve shqiptarë të dërgojnë delegatë në Vlonë për të marrë pjesë në nji kongres kombëtar. Prej
Stambollit Ismail Qemali shkoi ma së pari në Bukuresht dhe mblodhi krenët e kolonis shqiptare, të cilët emeruen 15 delegatë me shoqnue Ismail Qemalin në Vlonë. Tue ndie nevojën e përkrahjes së nji fuqije të medha në ato rrethana plot rreziqe, Babaj i Kombit u ndal të Budapest për të bisedue me pjestarët e qeveris austriake kontët Andrassy dhe Berchtold. Qeverija austriake e aprovoi planin e nacionalistëve shqiptar dhe vuni nje anije në dispozicion të tyne për me shkue në Shqipni. Mbasi Vlona ishte blokue prej flotës greke anija u ndal në Durrës dhe Ismail Qemali thirri klubet shqiptare të përfaqësohen. Në Durrës mbretnonte konfuzioni, mbasi ushtërija sërbe po afrohej dhe propagandat e ndryshme kishin ngatërrue krejt mendjen
e popullit. Por çetat e patriotve e kuptuen randësin historike të iniciativës së Ismail Qemalit dhe u nisën me grupin e krenve nacionalistë për në Vlonë. Atje kishin mërrijtë 83 delegatë nga të gjitha krahinat shqiptare tue kapëreye vështirsi të shumta nga shkaku i luftës qi zjente në të katër anët. Në mes të nji entuziasmi të papërshkrueshëm Ismail Qemali ngriti në balkonin e Bashkis flamurin e Skënderbeut qi kishte qendisë me dorën e vet nji zonjë shqiptare. Dokumenti i shpalljes së pamvarësis, që u botue ma vonë nga Lef Nosi, asht nji pasqyrë patetike e gradës së shvillimit politik dhe kulturor të
Shqiptarve në at kohë. Teksti shqip përbahet vetëm prej katër rreshtave dhe asht formulue kësisoj: "Pas fjalëvet që tha Z. Kryetari Ismail Kemal Beu, me të cilat tregoi rrezikun e math në të cilin ndodhet sot Shqipëria, të gj'ith delegatet me nji za venduan që Shqipria me sot të bahet më vehte, e lirë e e mosvarme." Vazhdon.